دیپلماسی انرژی

دکتر جهانگیر کرمی مدیرگروه مطالعات روسیه در دانشکده مطالعات جهانِ دانشگاه تهران است. وی از جمله کارشناسانی است که اعتقاد دارد ایران باید سیاست حرکت متوازن بین شرق و غرب را دنبال کند. اما در عین حال، از دید وی «توازن» به معنای «تساوی» نیست و ایران باید برای گسترش روابط خود، اولویت بندی داشته باشد. کرمی معتقد است که در حوزه تجارت گاز، مهم ترین مانع پیش روی ایران، سیاستِ «همه چیز منهای ایرانِ» آمریکا بوده و آمریکا سعی بر تهی سازی «ظرفیت های راهبردی ایران» داشته است. کرمی مهم ترین بازار گاز ایران را هند و در مرحله بعدی اروپا می داند و می گوید دیپلماسی انرژی ایران باید صادرات گاز به اروپا را در دستور کار خود قرار داده و نباید در این زمینه ترسی از نگرانی روس ها داشته باشد.

دکتر عباس ملکی استاد دانشگاه، دیپلمات باسابقه و معاون سابق پژوهش های بین الملل تحقیقات استراتژیک است. وی معاونت وزارت امور خارجه و عضویت در هیأت مذاکره کننده ایران برای پایان جنگ هشت ساله را در کارنامه خود دارد. ملکی محقق ارشد پروژه سیاست گذاری انرژی در مرکز مطالعات بین المللی مؤسسه تکنولوژی ماساچوست (ام آی تی) است که ما با وی در مورد رفتارشناسی گازی روسیه به مصاحبه پرداختیم. ملکی معتقد است که رویکرد روسیه در مورد صادرات گاز، تسلط بر زیرساخت ها است و پروژه صادرات گاز روسیه به اروپا از ابتدا سیاسی بوده است.

دکتر توفیقی وزیر سابق علوم،تحقیقات و فناوری به‌صراحت معتقد است که توسعه فناوری نیاز به همکاری‌های بین‌المللی و حضور در بازار فناوری دارد و در این راستا به سیاست‌های تعریف و تثبیت‌شده در حوزه بین‌الملل نیاز داریم، همچنین هیچ کشوری در دنیا نیست که تمام توانمندی‌ها را داشته باشد. در این میان، نقش بخش خصوصی در توسعه فناوری در دیدگاه او بی‌بدیل است ولی این دولت است که باید توان بخش خصوصی را آزاد کند. با دکتر توفیقی در دفتر کارش به گفت‌وگو درباره رابطه فناوری و دیپلماسی در حوزه صنعت نفت پرداختیم، جایی که سؤالات ما را گام‌به‌گام و با استدلال‌های خاص خودش پاسخ گفت.

مقدمه از آنجا که انرژی نقش مهمی در امنیت، عملکرد و رقابت بـازیگران بـین المللـی ایفـا می کند، دولت ها انرژی را به عنوان بخشی از ابزارهای اقتصادی، سیاسی و راهبـردی خـود در نظر می گیرند و اغلب در مباحث مربوط به انرژی دخالت می کنند؛ به ویـژه در حـوزه تجـارت گاز به خاطر ارتباط […]

نه تنها در ایران بلکه در بسیاری از کشورهای خاورمیانه اگر از سیاستمداران و حتی روشنفکران بپرسند مهم ترین عامل حضور نظامی آمریکا در خاورمیانه چیست، به احتمال زیاد جواب اکثریت این خواهد بود: نفت! بسیاری از ما با این کلیشه ذهنی بزرگ شده ایم که علت اکثر جنگ ها در منطقه خاورمیانه منابع نفتی است.

با افزایش تنش بین روسیه و اتحادیه اروپا در پی بحران اوکراین، متنوع سازی مبادی عرضه انرژی به ویژه گاز در اولویت امنیت انرژی اتحادیه اروپا قرار گرفته است. منابع انرژی منطقه دریای خزر به علت موقعیت جغرافیایی این منطقه می تواند نقش مهمی در تأمین انرژی اتحادیه اروپا که به طور سنتی به گاز روسیه وابسته است و حدود ۶۰ درصد گاز موردنیاز خود را از روسیه تأمین می کند، ایفا نماید. به غیر از منافع اقتصادی و سیاسی ناشی از منابع نفت و گاز، موقعیت استراتژیک منطقه دریای خزر نیز بسیار حائز اهمیت است و در صورت رفع موانع متعدد، این منطقه می تواند شاهراه خطوط لوله انتقال انرژی باشد و اهمیت ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک ویژه ای به دست آورد. در دهه گذشته سیاست گذاران اتحادیه اروپا، طرح های بلندپروازانه ای برای انتقال منابع نفت و گاز این منطقه به اروپا ارائه داده اند و خطوط لوله ای را برای دور زدن روسیه معرفی کرده اند که همچنان در مراحل اولیه اجرا و برنامه ریزی باقی مانده است.

فرهاد کلینی، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در ارمنستان و از صاحب‌نظران مسائل استراتژیک است و سال‌های زیادی در این زمینه فعالیت کرده است. او معتقد است شرایط و متغیر‌های نظام بین‌الملل در سال‌های اخیر تغییر کرده و فهم ماهیت این تحولات، لازمه تعریف جایگاه مناسب ایران در جهان است.

نمی توان از سیاست خارجی روسیه سخن به میان آورد، اما از گسترش روابط ایران و روسیه در سال های اخیر گذر کرد. روابط دو همسایه امروز از حوزه اقتصاد فراتر رفته و همکاری های منطقه ای آن ها بیش از گذشته مورد توجه تحلیلگران و کارشناسان قرار گرفته است. همین مسئله دلیلی شد تا […]

دکتر مشایخی تاکنون به تدوین برنامه استراتژیک پتروشیمی کمک زیادی کرده است. این استاد دانشگاه صنعتی شریف و اقتصاددان طرفدار بازار آزاد و حامی نقش تسهیل‌کننده دولت، چهرهای شناخته‌شده در دانشگاه ، صنعت و خصوصاً صنعت نفت است. مشایخی یکی از محدود استادانی است که به دلیل شناختش از صنعت نفت، همیشه تحلیل‌هایش موردتوجه بوده و حامل ایده‌های جذابی است .

در میزگرد دیپلماسی انرژی با حضور دکتر وحید کریمی رئیس گروه مطالعات اروپا و محسن پاک پرور مدیر گروه مطالعات انرژی و اقتصاد بین الملل دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه، ابعاد مختلف خروج انگلستان از اتحادیه اروپا بررسی می شود. کریمی معتقد است که انگلستان پس از خروج از اتحادیه اروپا، سیاست خارجی خود را اندکی تهاجمی تر دنبال خواهد کرد. پاک پرور نیز از تمایل انگلستان مبنی بر افزایش قیمت انرژی در بازارهای جهانی سخن می گوید. پاک پرور همچنین این نکته را مطرح می کند که درخواست اروپا برای واردات گاز ایران چندان جدی نیست و روسیه نیز در این میان، مانع به شمار می آید. وحید کریمی در سخنان خود به تحولات پایه ای تر نیز اشاره می کند و می گوید خروج انگلستان از اتحادیه اروپا و کاندیداتوری ترامپ، نشانه مرگ نئولیبرالیسم و ظهور پوپولیسم هستند. در این میزگرد تأکید می شود که «برگزیت» به ضعیف شدن اتحادیه اروپا از حیث اقتصادی منجر خواهد شد اما فروپاشی آن را در پی نخواهد داشت. این میزگرد حاوی نکاتی کلیدی است که توجه شما را آن جلب می کنیم.

چنگیز خان احتمالاً وحشی ترین جنگجو و فاتحِ تاریخ بوده است. وی از اوایل قرن سیزدهم لشکرکشی های وسیع خود را آغاز کرد؛ مغول ها را که عمدتاً دام پرور، کوچ نشین و دارای شیوه زیستِ عشیره ای بودند، تحت رهبری خود متحد ساخت و یکی از بزرگ ترین امپراطوری های بشر (احتمالاً بزرگ ترین آن ها) را با جاری ساختن جوی ها خون، پایه ریزی نمود. وی به فلات ایران که رسید، سه چهارم جمعیت را (بین ۱۰ تا ۱۵ میلیون نفر) کُشت. بسیاری از تاریخ دانان بر این عقیده اند که تنها در میانه قرن بیستم بود که جمعیت فلات ایران به اندازه پیش از حمله مغول رسید! با این حال، این جنگجوی فاتحِ وحشی که ۲۲ درصد از مساحت جهان (حدود ۳۳ میلیون کیلومتر مربع) را به تصرف خود درآورد، عملاً شرایطی را به وجود آورد که در نتیجه آن، تجارت در سطح بخش وسیعی از دنیا گسترش یافت.

دکتر آندری بلیی استادیار دانشگاه EASTERN FINLAND است که سابقه همکاری با دانشگاه های تارتو، مسکو، آبردین و آدلاید و همچنین موسسات تحقیقاتی همچون وارویک را در کارنامه دارد. تحلیل های بلیی در خصوص روابط گازی روسیه و اتحادیه اروپا همواره مورد استناد مراکز تحقیقاتی و کانون های فکری حوزه انرژی در جهان قرار گرفته است. دکتر بلیی معتقد است ال ان جی برای اروپا یک ضرورت است، نه به دلایل استراتژیک، بلکه از آن رو که حتی از منظر مسائل اقتصادی هزینه های تولید گاز طبیعی مایع شده در حال کاهش است و این روش برای قاره سبز جذاب تر هم خواهد شد. او توسعه زیرساخت های شبکه در اروپا و واحدهای مینی ال ان جی را نشانه هایی بر تایید مدعای خود می داند.
گذشته از این بلیی معتقد است که بازار گاز اروپا در حال حاضر اشباع است و قاره سبز برای تأمین نیازهای خود در حوزه گاز طبیعی، به خط لوله جدیدی نیاز ندارد. از این رو است که پروژه هایی نظیر ترکیش استریم را نه اقتصادی، بلکه سیاسی می داند. با او در خصوص روابط گازی روسیه و اروپا بخصوص پس از تجدید روابط ترکیه و روسیه به گفت و گو نشستیم.

عربستان سعودی را در ایران عمدتاً به عنوان دولتی می شناسند که با سخت سری و تحجر بسیار، سیاست های تهاجمی خود را دنبال می کند و در هیچ مسأله ای حاضر به مصالحه با رقبا و مخالفین بین المللی خود نیست. ملک عبدالله که کنار رفت و بردار ناتنی اش سلمان جای وی را گرفت، این تصویر تقویت نیز شد. در این تصویر عربستان سعودی با یک دولت مدرن قرن بیست و یکمی فرسنگ ها فاصله دارد.

با آغاز قرن ۲۱ و حمله آمریکا به افغانستان و سپس عراق، مباحث زیادی درباره رقابت قدرت های جهانی برای تسلط بر کانون های انرژی، به ویژه در اوراسیا مطرح می شد؛ این مباحث با مطرح شدن پروژه های غربی درباره انتقال نفت و گاز آسیای مرکزی، دریای خزر و قفقاز جنوبی به غرب شدت یافته بود، اما با گذشت یک دهه و نیم، آنچه در عمل رخ داده نشان می دهد طرح های غربی در حد طرح باقی مانده و طرح های چین عملیاتی شده است و در واقع پکن به آرامی در حال تغییر ژئوپلتیک انرژی منطقه است.

در ۷ ژانویه ۲۰۱۶، شاهزاده محمد بن سلمان وزیر دفاع و رئیس شورای اقتصاد و توسعه عربستان و رئیس شورای عالی آرامکو در مصاحبه با اکونومیست اعلام کرد که آرامکو در نظر دارد در قالب عرضه اولیه سهام ((IPO یا برنامه خصوصی سازی در آرامکو را در دستور کار خود قرار دهد. این اقدام در راستای اهداف چشم انداز ۲۰۳۰ عربستان سعودی صورت می گیرد. بر همین اساس، در ۶ ژوئن ۲۰۱۶ برنامه تغییر ملی ۲۰۲۰ نیز توسط کابینه عربستان تصویب شد. طبق این برنامه وابستگی این کشور پادشاهی به درآمد های نفتی از طریق توسعه بخش غیرنفتی باید کاهش یابد.